Informacja o podstawowych danych ekonomiczno-finansowych dotyczących sektora spółdzielczego
w roku 2014 i ich zmian w latach 2011 - 2014.
Główny Urząd Statystyczny w ramach współpracy z Krajową Radą Spółdzielczą przekazał podstawowe dane o sytuacji ekonomiczno-finansowej jednostek spółdzielczych w 2014 r. Dane te dotyczą podmiotów, w których liczba pracujących wynosi 10 i więcej osób i zostały sporządzone na podstawie rocznego sprawozdania statystycznego SP/ F-02. Dane otrzymane z GUS nie obejmowały sektora finansowego w spółdzielczości, tj. banków spółdzielczych i SKOK. W analizie wykorzystano więc dane dotyczące tych branż zawarte w: „Monitoringu banków 2014” sporządzonej przez GUS i „Informacja o sytuacji spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w 2014 roku” sporządzonej przez Komisję Nadzoru Finansowego ( dane ze stron internetowych obu instytucji).
Tak zestawione na podstawie przesłanej informacji GUS i ze stron internetowych GUS i KNF dane dotyczą 3899 spółdzielni z 9510 czynnych gospodarczo, ujętych w bazie Krajowej Rady Spółdzielczej i stanowią 41% .
Główny Urząd Statystyczny przekazał KRS także ogólne dane dotyczące zatrudnienia, przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia i liczby pracujących niepełnosprawnych w spółdzielczości. Obejmują one również tylko te spółdzielnie, w których liczba zatrudnionych wynosi 10 i więcej osób.
Wyniki finansowe w 2014 r.
Szczegółowe dane ekonomiczno-finansowe dotyczące sektora spółdzielczego w 2014 r. zostały zawarte w tabelach: nr 1 i 1a , stanowiące załącznik do niniejszej informacji. Łączne przychody sektora spółdzielczego z całokształtu działalności w 2014 r. wyniosły 70,0 mld zł, a koszty ich uzyskania 68,0 mld zł. Najwyższe przychody uzyskały po raz kolejny spółdzielnie mleczarskie - 19,6 mld zł i wyprzedziły spółdzielnie mieszkaniowe - 19, 2 mld zł. Należy zaznaczyć iż badaniem było objętych 27% spółdzielni mieszkaniowych, przy 84% spółdzielni mleczarskich. Najniższe przychody odnotowano w spółdzielniach socjalnych - 39,5 mln zł. W spółdzielniach „Cepelia” brak jest danych za 2014 r.
Stopa zysku w 2014 roku wyniosła 2,9% , zaś w roku 2013 wynosiła 4,1%., oznacza to spadek zyskowności o ponad 70%. Najniższy udział kosztów w przychodach miał miejsce w RSP (76,1%) oraz w sektorze bankowym (86,4%).
Do budżetu państwa spółdzielnie tytułem podatku dochodowego odprowadziły łącznie 563,7 mln zł. Najwięcej podatku zapłaciły banki spółdzielcze - 232 mln zł oraz spółdzielnie mieszkaniowe - 178,6 mln zł. Najniższy podatek dochodowy odprowadziły spółdzielnie socjalne – 157 tys. zł.
Łączny wynik finansowy netto sektora spółdzielczego wyniósł w 2013 r. 1,3 mld zł i obniżył się aż o 46 % w stosunku do roku 2013. Zaważyły na tym bardzo wysokie straty w branży finansowej SKOK, które wyniosły – 769 mln zł, oraz niewielka strata 8 mln zł w gminnych spółdzielniach „SCh”.
Najwyższy dodatni wynik finansowy netto odnotowano w sektorze bankowym - 761 mln zł oraz w spółdzielczości mieszkaniowej - 723 mln zł. Na kolejnych miejscach uplasowały się: RSP - 513 mln zł, spółdzielnie pracy i usług budowlanych - 111 mln zł, spółdzielczość mleczarska - 77 mln zł, PSS „Społem” - 41 mln zł, spółdzielnie inwalidów i niewidomych - 17 mln zł, spółdzielnie rzemieślnicze - 14 mln zł, spółdzielnie kółek rolniczych - 5 mln zł, grupy producentów rolnych - 4 mln. zł i spółdzielnie ogrodniczo-pszczelarskie - 3 mln. zł.
Wynik finansowy netto wynoszący poniżej 1 mln zł odnotowano w spółdzielczości socjalnej - 536 tys. zł.
Wynagrodzenia
Średnie miesięczne wynagrodzenie w sektorze spółdzielczym wyniosło 3.332 zł i było wyższe w porównaniu z rokiem 2013 o 4,0 % tj. o 129 zł.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej w 2014 r. wynosiło 3.783 zł.
Zatrudnienie
Liczba osób zatrudnionych w 2014 r. w spółdzielczości wyniosła 220.168. W tej liczbie nie wzięto pod uwagę pracujących w spółdzielniach zatrudniających do 10 osób. Uwzględniając szacunkowe zatrudnienie w spółdzielniach nie objętych badaniem GUS, łącznie w spółdzielczości pracuje około 300 tys. osób. Potwierdzają to dane uzyskane w trakcie przeprowadzonego w 2012 r. przez KRS we współpracy z GUS badania pn. „Społeczny wymiar działalności spółdzielni”. W porównaniu z rokiem 2013 liczba pracujących w spółdzielniach zatrudniających co najmniej 10 osób spadła o 7.797 osób. Oznacza to utrzymywanie się widocznej od kilku lat w badaniach GUS tendencji spadku zatrudnionych w sektorze spółdzielczym. Wśród zatrudnionych w 2014 r. w jednostkach spółdzielczych było 24.763 osób niepełnosprawnych. Stanowią one 11,2% ogółu pracowników spółdzielczości. Jest to pięciokrotnie więcej niż wynosi odsetek niepełnosprawnych pracujących w gospodarce narodowej (2,3%) i sektorze prywatnym (2,4%).
Zmiany wskaźników finansowych w latach 2011 – 2014
Zmiany liczby spółdzielni i wskaźników ekonomicznych w układzie branżowym w latach 2011 -2014 prezentują w cenach bieżących tabele: nr 2 – w milionach złotych i nr 3 zmiany względne wskaźników finansowych w procentach, przy założeniu: dane 2011 r. =100.
Spadek liczby spółdzielni w okresie 3 lat zanotowały branże: banków spółdzielczych – o 1%, SKOK-ów – o 20%, mleczarskie – o 7%, PSS „Społem” – o 6%; Samopomoc Chłopska – o 8 %; pracy – o 11 %; RSP – o 5 %; inwalidów i niewidomych – o 18 %; SKR – o 7 %; ogrodniczo-pszczelarskie – o 25 %; rzemieślnicze – o 10 %. Natomiast następujące branże zanotowały wzrost liczby spółdzielni: mieszkaniowe – o 3 %, spółdzielcze grupy producentów rolnych – o 54 %; socjalne – o 166 %. Łącznie nastąpił, według danych KRS, wzrost liczby czynnych spółdzielni o 521 jednostek, tj. o 5,8%.
Przychody całego sektora spółdzielczego wzrosły w 2012 r.- o 8,3%, a w 2013 – o 9,1%, a w 2014 – 8,1 %, w porównaniu do 2011 r. przyjętego za 100%. W tym samy czasie wynik finansowy sektora obniżył się o blisko połowę, natomiast aktywa trwałe wzrosły o 2,9 % tj. 2.245 milionów zł, a obrotowe spadły o 16,6% tj. 5.212 mln. zł.
SKOK-i, które osiągnęły w 2012 r. największy wzrost przychodów w liczbach bezwzględnych (dwa razy więcej niż w 2011 r.), w kolejnych latach notują spadki . Przychody w 2013 r. spadły do poziomu 3837 mln zł, w 2014 r. do wysokości 3638 mln zł, a mimo to były o 53 % wyższe niż 2011 r. ( w cenach bieżących). Jednocześnie dodatni w 2011 r. wynik finansowy netto w kwocie 86 mln zł, przekształcił się w kolejnych latach w straty w kwotach: - 57 mln zł w 2012 r.; - 128 mln zł w 2013 r. i – 769 mln zł w 2014 r. SKOK-i zapłaciły w ciągu 4 lat 211 mln. zł podatku, w tym 111 mln. zł w 2012 r. Podatek ten stanowił 23 % podatku zapłaconego przez banki spółdzielcze, mimo że przychody SKOK-ów stanowiły w ciągu 4 lat 53,6% przychodów BS-ów. Mimo ponoszonych strat nastąpił w SKOK-ach bardzo duży – 7 krotny wzrost aktywów trwałych w ciągu 2 lat osiągając 11.383 mln. zł w 2013 r., by następnie spaść do poziomu 9577 mln zł w 2014 r. W tym samym czasie poziom aktywów obrotowych zmniejszył się dwukrotnie z 13.969 mln. w 2011 r. do 6.869 mln. zł w 2014 r.
Bardzo wysoki, ponad 3 krotny wzrost przychodów odnotowały spółdzielcze grupy producentów rolnych w wymienionym okresie, uzyskując poziom 449 mln w 2014 r. Jednocześnie ze strat w latach 2011-2012 r., wyszły na kilkumilionowe zyski w latach 2013-2014 . W tym samym czasie branża zwiększyła aktywa blisko trzykrotnie.
Banki spółdzielcze zwiększyły swoje przychody o 29,5% w 2012 r., o 19,1 % w 2013 r. i o 17,3 % w 2014 r., w stosunku do 2011 r. A więc w stosunku do najwyższego poziomu przychodów w 2012 r., w kolejnych latach następowało ich obniżenie. Wynik finansowy był o ponad 30% wyższy w 2012 r. i nieznacznie tylko wyższy w latach 2013-2014 - w stosunku do roku wyjściowego. Natomiast w okresie tych trzech lat aktywa w tej branży finansowej zwiększyły się o 48,7 %, tj. do poziomu 104,7 miliardów zł.
Spółdzielnie mleczarskie zwiększyły swoje przychody aż o 20,7 % w ciągu tego okresu, osiągając największy poziom przychodów z wszystkich branż spółdzielczych w kwocie 19.558 milionów zł w 2014 r. Branża mleczarska miała niestabilne wyniki finansowe w ciągu 4 lat, ale nastąpił wzrost aktywów trwałych – o 9,8 % i aktywów obrotowych o 16,3 %.
Rolnicze spółdzielnie produkcyjne zanotowały wzrost przychodów o 4,3 % w ciągu trzech lat, do poziomu 2.159 milionów zł w 2014 r., odnotowując jednocześnie wzrost wyniku finansowego netto o 14,6 % oraz aktywów trwałych o 11,8% i obrotowych o 12,6 %.
Spółdzielnie mieszkaniowe zwiększyły swoje przychody o 7,3 %, nadwyżkę finansową o ponad 6,1 % i aktywa obrotowe o 18,4 %. Jednocześnie nastąpił spadek aktywów trwałych w 2014 r. do poziomu 91,6 % z 2011 r., co dowodzi niepowodzenia procesu uwłaszczenia się członków poprzez opuszczanie spółdzielni i zakładanie wspólnot mieszkaniowych. Inną przyczyną tego ubytku substancji materialnej była wyprzedaż nieruchomości w tym czasie, także spowodowana pułapkami zadłużenia, w które wpadały spółdzielnie mieszkaniowe.
Spółdzielnie handlowe PSS „Społem” zanotowały w 2014 r. spadek: przychodów o 7,3 %, wyniku finansowego netto o 30,8 %, wartości aktywów trwałych o 1,1 % i obrotowych o 10,5 % - stosunku do 2011 r
Gminne spółdzielnie „Samopomoc Chłopska” zanotowały kilkunasto-procentowe spadki: przychodów, aktywów trwałych i obrotowych oraz po raz pierwszy od kilku lat zanotowały stratę na działalności. Spółdzielnie te obsługują obszary wiejskie, gdzie poziom dochodów ludności wiejskiej, w tym rolniczej, stale maleje w relacji do dochodów w miastach.
Branża ogrodniczo-pszczelarska utrzymała przychody na poziomie 2011 r. ale zanotowała 4 - krotny wzrost zysku netto, do poziomu 3,2 mln. zł w 2014 r. Jednocześnie zanotowała w tym czasie spadek aktywów o 12,3 % tj. o 17,4 miliona zł.
Spółdzielnie Kółek Rolniczych zanotowały spadek przychodów z całej działalności o ponad 10 % w 2014 r., ale w analizowanych 3 latach odnotowywały systematyczny wzrost wyników finansowych netto, do poziomu wyższego o 61% - w stosunku do 2011 r. Natomiast aktywa tych spółdzielni zostały zmniejszone w ciągu 3 lat, o kilkanaście procent tj. o 51 milionów zł.
Dwie branże: spółdzielni pracy, usług i budowlane oraz inwalidów i niewidomych odnotowały największe spadki w ciągu 3 lat: przychodów i aktywów trwałych oraz obrotowych – o kilkanaście procent. Branża spółdzielni pracy i usług budowlanych odnotowała w 2014 r. zysk netto na poziomie 112 milionów złotych, zwiększając o 10 % w stosunku do 2011 r. Wynik finansowy netto spółdzielni inwalidów i niewidomych zmalał o 1/3 w porównaniu do 2011 r.
Spółdzielnie rzemieślnicze odnotowały w 2014 r. – w stosunku do lat poprzednich: 3 krotny wzrost przychodów; 17 - krotny wzrost zysku netto i 3 krotny wzrost aktywów obrotowych, przy spadku aktywów trwałych o 1/3.
Nowa branża spółdzielni socjalnych zwiększyła w ciągu 3 lat przychody o 50%, zniwelowała straty z 2 poprzednich lat i osiągnęła zyski oraz zachowując niezmienny poziom aktywów trwałych, straciła ¼ aktywów obrotowych.
Podsumowując należy stwierdzić, że na wyniki poszczególnych branż miały największy wpływ dwa czynniki: zasobność finansowo-dochodowa obsługiwanej sfery gospodarczej i ludności oraz warunki jaki stwarza uprzywilejowanie branży finansowej wobec branż produkcyjnych czy zarządzania nieruchomościami.
